აკრძალ ული თამაშები
სტატია მომზადდა საქართველოს შოთა რუსთაველის თეატრისა და
კინოს სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროექტის
„თანამედროვე ქართული სათეატრო კრიტიკა“ ფარგლებში.
დაფინანსებულია საქართველოს კულტურის
სამინისტროს მიერ.
სტატიაში მოყვანილი ფაქტების სიზუსტეზე და
მის სტილისტურ გამართულობაზე პასუხისმგებელია ავტორი.
რედაქცია შესაძლოა არ იზიარებდეს ავტორის მოსაზრებებს
11.11.2025
ტატო ჩანგელია
აკრძალული თამაშები
ახმეტელის თეატრის გასული სეზონი დაასრულა რეჟისორ ოთარ ქათამაძის მიერ დადგმულმა სპექტაკლმა - "აკრძალული თამაშები". რამდენიმე კვირაში ისე აღმოჩნდა, რომ ეს რეჟისორის "უკანასკნელი ცეკვა" იყო - რეჟისორი, მსახიობი და დრამატურგი მცირე ხნიანი ავადმყოფობის შემდეგ, ნაადრევ ასაკში გარდაიცვალა.
რეჟისორის არჩევანი ებრაელი დრამატურგის, ედნა მაზიას პიესა "აკრძალული თამაშები" აღმოჩნდა - ტექსტი, რომლის საფუძველსაც რეალური დანაშაული ისტორია წარმოადგენს. 1990-იან წლებში ისრაელში რამდენიმე მოზარდის მიერ ჩადენილი სასტიკი ძალადობა გახდა ქვეყნის მასშტაბით დისკუსიისა და სოციალური შოკის მიზეზი. მაზიამ, რომელიც საზოგადოებრივ მსჯელობებში აქტიურად ჩართულლი სუბიექტია, ეს შემთხვევა სცენაზე გადაიტანა, არა მხოლოდ მოცემული ფაქტის დაარქივებისთვის, არამედ იმის დასანახად, თუ როგორ მოქმედებს მორალისგან დაცლილი სამართლებრივი და სოციალური სისტემა ინდივიდზე, საკუთრივ ქალზე - არაკონტროლირებად მასკულინურ გარემოში. ამრიგად აქ ერთმანეთს გადაკვეთავს ტრავმა და ინსტიტუციური მოქმედება.
დრამატურგის მოტივები ადვილად გასარჩევია: ძალადობის ერთჯერადი აქტი საშიშია, მაგრამ კიდევ უფრო დამანგრეველია ის მექანიზმები, რომლებიც მასთან ერთად იბადება და გრძელვადიან გავლენას ახდენს, როგორც მსხვერპლზე, ისე დამნაშვეზე.
ქათამაძის რეჟისურული მიდგომა თავიდანვე ცხადყოფს, რომ ტექსტის პირდაპირი თხრობა მისი მიზანი არ არის. „აკრძალული თამაშები“ აქ გარდაიქმნება ფრაგმენტირებულ ნარატივად, სადაც სცენები ერთმანეთზე თითქოს დაუკავშრებელ ეპიზოდებადაა განაწილებული, მაგრამ თანდათან ქმნის ძალადობისა და სისტემური ზეწოლის მთლიან პანორამას.
ამრიგად ყველაზე სენსიტიური სცენა - გაუპატიურების აქტი, რომელიც პიესის კლასიკური კონსტრუქციის მიხედვით უნდა გახდეს დრამატული კულმინაცია - საერთოდაც ქრონოლოგიური არევით ადგილს იცვლის - ფარდის აწევიდან მოყოლებული ფაქტი უკვე მომხდარია. თამაშიც შესაბამისად მის გარშემო ტრიალებს.
ამ გზით პიესის ღერძი იცვლება: მაყურებელი აღარ ელოდება "ფაქტს", რომლისგანაც კონფლიქტი დაიწყება, არამედ უშუალოდ ხვდება შემდეგების მორევში. სცენაზე იკვეთება მრავალშრიანი ტოპოგრაფია - იქ, სადაც სამართალმა თითქოს უნდა იმოქმედოს, მაგრამ სინამდვილეში ერთვება რეპრეტიული სინამდვილის წარმოებაში.
მოქმედება ორ პოლუსს შორის მოძრაობს: ერთ მხარეს ახალგაზრდების ენერგიით დატენილი სხეულებია სათამაშო მოედანზე, სადაც ისინი კალათბურთით ირთობენ თავს, ეხვევიან ერთმანეთს, ინფანტილურ კამათში შედიან, ხუმრობენ და უდანაშაულო ყოველდღიურობაში არიან გახვეულები. მეორე მხარეს კი ასევე ახალგაზრდები, გამოწყობილები შარვალ-კოსტუმში, უკვე სხვა როლში გვევლინებიან, სასამართლოს გარემოსთან მჭიდროდ დაკავშირებულ სივრცეში. ამ მონაცვლეობით ქათამაძე ხაზს უსვამს, თუ როგორ შეიძლება ერთი და იგივე ადამიანი გარდაიქმნას, როგორც "თამაშის" მონაწილედ, ისე სასამართლო პროცესის ფიგურანტად. ეს ერთგვარი გაგრძელებაა - ჩაგრული სხეულის ჩაგვრა სტადიონიდან სასამართლოში გრძელდება.
სცენოგრაფიას წარმოადგენს მოედანი, რომლიც ცენტრშიც, სიღრმეში საქანელა კიდია - სიმბოლო ბავშვობისა და უდანაშაულობის, რომლებიც ამავე დროს მერყეობს, ირწევა და არასდროს არის სტაბილური. ეს ცენტრალური ობიექტი სპექტაკლში ორნაირად იკითხება, როგორც რეალური ნივთი, რომელზეც პერსონაჟები თამაშობენ, და როგორც მექანიკური დაუსრულებელი მოძრაობის მეტაფორა. სტადიონის ღია სივრცე, თავისი ხაზებითა და შემოსაზღვრილი ზონებით, ერთდროულად ატარებს სპორტული შეჯიბრებისა და სამართლებრივი პროცესის არქიტექტურას - ორივე ხომ წესებით, შეჯახებებით და გამარჯვების/დამარცხების ბინარული ლოგიკით იმართება.
ამ დეკორატიული და ნარატიული გადაწყვეტით ქათამაძე თითქოს ბლატანტურ სცენას - გაუპატიურების აქტს - განგებ ტოვებს კადრს მიღმა, რათა მაყურებლის მზერა მიაპყროს შედეგებს: ურთიერთობების რღვევას, საზოგადოების მხრიდან დანაშაულის ცივ ტონს, სასამართლო პროცესების ფორმალურობას, სადაც ინდივიდის სულიერი ტრავმა სტატისტიკურ ანალიზში იკარგება. ასე, ტექსტის ფრაგმენტაცია და სცენების გადაწყობა ხდება არა მხოლოდ ესთეტიკური არჩევანი, არამედ მკაფიო პოლიტიკური ჟესტი — ძალადობის სცენის გადადებით რეჟისორი ყურადღებას გადაიტანს იმ უხილავ, მაგრამ ხანგრძლივ ძალადობაზე, რომელსაც სისტემა ახორციელებს.
საბოლოო ჯამში გაუპატიურების სცენა ფინალურ აკორდში გადადის, თუმცა უხილავ სივრცეში, ისევ იგივე მოტივით, ძალადობის ესთეტიზირებამ არ გაამრუდოს მზერა.
ოთარ ქათამაძისთვის მთავარი ხდება არა თვითონ ძალადობის მყისიერი აქტი, არამედ ის ხანგრძლივი, ხშირად უხილავი ძალადობა, რომელსაც სისტემა სჩადის თავისი ბიუროკრატიული თუ სტრუქტურული მოწყობით.