ეს ასეა (თუკი თქვენ გეჩვენებათ რომ ასეა)
სტატია მომზადდა ახალგაზრდობის ეროვნული სასახლის პროექტის,
თეატრის კრიტიკოსთა კურსის ფარგლებში;
პედაგოგები ანა მირიანაშვილი და ლაშა ჩხარტიშვილი.
ლიზი გაგნიძე
ეს ასეა (თუკი თქვენ გეჩვენებათ რომ ასეა)
რა არის რეალობა? შესაძლებელია კი სიმართლის ბოლომდე შეცნობა? ვინ ვართ ჩვენ სინამდვილეში? - ისეთები, როგორებადაც თავს აღვიქვამთ, თუ ისეთები, როგორებადაც სხვები გვხედავენ?
ლუიჯი პირანდელოს პიესა „ეს ასეა (თუ თქვენ გეჩვენებათ, რომ ასეა)" მე-20 საუკუნის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ნამუშევარია, რომელიც ამ კითხვებს მაყურებელს უკვე საუკუნეზე მეტია უსვამს. ეს ნაწარმოები გვიჩვენებს, როგორ შეიძლება ერთი და იგივე ამბავი სხვადასხვა ადამიანმა სრულიად განსხვავებულად აღიქვას. მიხეილ თუმანიშვილის სახელობის კინომსახიობთა თეატრში დადგმული გოგი მარგველაშვილის სპექტაკლი ამ თემებს თანამედროვე რეალობაში აცოცხლებს და კიდევ ერთხელ გვაფიქრებს იმაზე, თუ რამდენად მყარია ჩვენი წარმოდგენები სიმართლესა და იდენტობაზე. პირანდელოს სამყაროში სიმართლე არ არსებობს, არსებობს მხოლოდ აღქმა. სპექტაკლის სიუჟეტს დრამატული კონფლიქტი უდევს საფუძვლად. ქალაქში გადმოსახლებული ოჯახი: ბატონი პონცა, მისი ცოლი და სიდედრი, საზოგადოების ყურადღების ცენტრში ექცევა, რადგან არავინ იცის, ვინ არის ბატონი პონცას ცოლი სინამდვილეში. მისი სიდედრი, ქალბატონი ფროლა, ამტკიცებს, რომ ქალიშვილი ცოცხალია, ხოლო ბატონი პონცა ირწმუნება, რომ მისი ცოლი მეორე ქალია, რადგან პირველი მეუღლე გარდაიცვალა. სიმართლე ბუნდოვანი რჩება, თითოეული თავისი ვერსიის ერთგულია. ეს კითხვები ქალაქის მცხოვრებლებს იმდენად აღელვებთ, რომ ისინი ყველაფერს აკეთებენ, რათა „მართლმსაჯულება აღსრულდეს", „სიმართლე გამოაშკარავდეს". თუმცა, რეჟისორი ამ კონფლიქტს გაცილებით ღრმად წარმოაჩენს, ეს არ არის მხოლოდ ერთი ოჯახის პირადი ტრაგედია, ეს საზოგადოების უკიდეგანო ცნობისმოყვარეობისა და ადამიანის ბუნების დაუნდობლობის სიმბოლოცაა. პირანდელო მე-20 საუკუნეში წერდა, თუმცა მისი თემები დღეს კიდევ უფრო მწვავედ ჟღერს.
სოციალური მედიის ეპოქაში, როდესაც ვითომ ყველამ იცის ყველაფერი ყველას შესახებ, მაგრამ რეალობა კვლავინდებურად მიუწვდომელი რჩება, პირანდელოს დილემა კიდევ უფრო მძაფრდება. დღეს, როდესაც „სიმართლეს" ქმნიან სოციალური ქსელების ალგორითმები, მედია-მანიპულაციები და საზოგადოებრივი აზრის ცვალებადი ტალღები, გოგი მარგველაშვილის ეს დადგმა პირდაპირ გამოწვევად იქცევა მაყურებლისთვის: რაზე ვაშენებთ ჩვენს წარმოდგენებს? როგორ ვაფასებთ ადამიანებს? არსებობს კი „ობიექტური სიმართლე“, თუ მხოლოდ საკუთარი ინტერპრეტაციებით ვცხოვრობთ?
გოგი მარგველაშვილი ამ პრობლემატიკას არა მხოლოდ დიალოგებით, არამედ რეჟისორული ენითაც ამძაფრებს. მისი ინტერპრეტაცია კამერულ, თუმცა ფსიქოლოგიურად დახვეწილ სამყაროს ქმნის, სადაც მაყურებელი თავად იქცევა ქალაქის მცხოვრებად – იმად, ვინც დაჟინებით ცდილობს გამოიძიოს სიმართლე. სპექტაკლის სცენოგრაფია და ვიზუალური მხარე ძალიან მნიშვნელოვანია პერსონაჟთა ფსიქოლოგიური მდგომარეობისა და თემატიკის გადმოსაცემად. სცენოგრაფიაზე და კოსტიუმებზე მხატვარმა ნინო ჩიტაიშვილმა იმუშავა, რომელიც მინიმალისტურ, მაგრამ მრავლისმეტყველ კომპოზიციებს ქმნის. დახვეწილი განათების საშუალებით, სცენაზე ატმოსფერო მუდმივად იცვლება, რაც მაყურებლის აღქმაზე გავლენას ახდენს. კოსტიუმებიც კარგად გამოხატავს პერსონაჟთა სოციალურ სტატუსსა და შინაგან ბუნებას. განათება და ჩაკეტილი, კომპოზიციურად დაძაბული მიზანსცენები გამუდმებით ცვლიან ჩვენს აღქმას – გვეჩვენება, რომ სიმართლეს მივაგენით, შემდეგ კი აღმოვაჩენთ, რომ ყველაფერი კვლავ საიდუმლოდ რჩება.
პერსონაჟები ტიპაჟურად და ხასიათებით ერთმანეთისგან რადიკალურად განსხვავდებიან. მსახიობები პერსონაჟთა ხასიათის ცვლილებებს, მათ სულიერ და ფიზიკურ მეტაფორმოზებს კარგად წარმოაჩენენ ეპიზოდიდან ეპიზოდში. ქალბატონი ფროლა (რუსუდან ბოლქვაძე) ერთი შეხედვით გულწრფელი, მგრძნობიარე დედაა, სხვა სცენაში კი მანიპულატორად იქცევა. გოგა პიპინაშვილი, რომელიც სიძის როლს განასახიერებს, თავდაპირველად გაუგებარ, თითქოსდა შეშლილ ადამიანად გვევლინება, მოგვიანებით კი ტრაგიკულ მსხვერპლად წარმოჩინდება. ეკა ჩხეიძე სპექტაკლის ერთ-ერთ ყველაზე გამორჩეული პერსონაჟია, რომელიც მაყურებლის ალტერ ეგოდ იქცევა. მისი სახით გოგი მარგველაშვილმა წარმოგვიდგინა ადამიანი, რომელიც ერთდროულად აკრიტიკებს და დასცინის დანარჩენ პერსონაჟებს, მაგრამ თავადაც თამაშის ნაწილად იქცევა. მსახიობი მას ირონიულობით, დამცინავი ტონალობით, თუმცა ამავდროულად, სიბრძნითაც ამდიდრებს. მისი სცენაზე გამოჩენა თითქოს მაყურებელსაც ამხელს — თქვენც ხომ ასეთები ხართ? თქვენც ხომ უსასრულოდ ეძებთ სიმართლეს, რომელიც შესაძლოა არც კი არსებობდეს? მარჯვენა სცენიდან მარცხენა სცენამდე, პირველი მოქმედებიდან უკანასკნელ რეპლიკამდე, მაყურებელი საკუთარ მოლოდინებში იკარგება – და სწორედ ესაა მარგველაშვილის მთავარი მიღწევა – ის გვაიძულებს შევხედოთ ჩვენსავე დამოკიდებულებებს სიმართლის, აღქმისა და იდენტობის მიმართ. პრეფექტი (თემო გვალია) ხელისუფლების სიმბოლოდ გვევლინება, ცდილობს „სიმართლის დადგენას", მაგრამ საბოლოოდ თავადაც იკარგება გაუგებრობის ლაბირინთში. ის წარმოჩენილია არა როგორც ინდივიდუალური პიროვნება, არამედ როგორც სისტემის წარმომადგენელი — ადამიანი, რომელიც ცდილობს ყველაფერს ნათელი მოჰფინოს, თუმცა თავადვე რჩება დაბნეული ამ უკიდეგანო არეულობაში.მსახიობის მიერ გამოკვეთილი მკაცრი, თითქოს ქედმაღლური მანერები, ხაზს უსვამენ მისი პერსონაჟის ბუნებას, ის ზედმეტად დარწმუნებულია საკუთარ ძალაუფლებაში, თუმცა ბოლოს იძულებულია აღიაროს, რომ არაფერი იცის. განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებენ ქალაქის ქალები, რომლებიც სპექტაკლში ერთგვარ „საზოგადოების ხმას" წარმოადგენენ. ეს ქალები მუდმივად ფუსფუსებენ, ჭორაობენ, ქმნიან ამბებს და ერთდროულად მაყურებელსაც ამხიარულებენ და აღიზიანებენ კიდეც. ისინი წარმოდგენილნი არიან ექსტრავაგანტურ, ფერად კოსტიუმებში - ეს ხაზს უსვამს მათ ზედაპირულობასა და ყალბ ბუნებას, რაც მათ თეატრალურობაში ვლინდება. მათი კომიკური პასაჟები დიდ კონტრასტს ქმნიან სიძისა და სიდედრის ტრაგიკულ ისტორიასთან.
სპექტაკლში გამოყენებულია სხვადასხვა მუსიკალური ნაწარმოები, რომლებიც ხაზს უსვამს პერსონაჟთა ემოციურ მდგომარეობასა და სცენურ ატმოსფეროს. გაი ლომბარდოს "Humoresque" სცენებს ირონიულობასა და იუმორს სძენს, რაც აძლიერებს პირანდელოსეული აბსურდულობის შეგრძნებას. კროკეს "Time" კი უფრო მისტიკურ ელფერს მატებს წარმოდგენას, რაც მაყურებელს კიდევ უფრო ღრმად ახვევს პერსონაჟების შინაგან დილემებში. წარმოდგენის ქორეოგრაფია კოტე ფურცელაძე, რომელმაც მსახიობებთან იმუშავა თითოეულ მოძრაობაზე, განსაკუთრებით აღსანიშნავია ქალბატონი ფროლას მოძრაობები. მისი ბალერინასავით მსუბუქი, თითქოსდა წონასწორობის დაკარგვამდე მისული სიარული ერთდროულად ასხივებს ტრაგიზმსა და იდუმალებას. ეს არ არის უბრალოდ სიარული, ეს ფროლას (რუსუდან ბოლქვაძე) შინაგანი მდგომარეობის გამოხატულებაა, მისი ცხოვრებისეული ტკივილისა და გაურკვევლობის პლასტიკური ფორმით გადმოცემა.
თუ თეატრში მარტივი და ნათელი სიუჟეტისთვის მიდიხართ, შესაძლოა, „ეს ასეა, თუკი თქვენ გეჩვენებათ, რომ ასეა" თქვენთვის უცნაური და დამაბნეველი აღმოჩნდეს. დადგმის ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა გაწელილი ეპიზოდებია, უინტერესო, ერთი შეხედვით, არაფრისმთქმელი დიალოგები. ვფიქრობ, სპეკტაკლის ტემპო-რიტმის ცვლილების შემთხვევაში, სანახაობა უფრო საინტერესო და მიმზიდველი გახდებოდა.
სპექტაკლი არ გთავაზობთ სწორხაზოვან ამბავს, სადაც დასაწყისი და დასასრული მკაფიოდაა განსაზღვრული. პირიქით, გოგი მარგველაშვილის დადგმა მაყურებელს კომფორტის ზონას ართმევს, გვაიძულებს, ჩავიხედოთ ჩვენსავე წარმოდგენებში, რეალობასა და იმ მორყეულ „სიმართლეებში", რომლებზეც ჩვენი ყოველდღიურობაა დაშენებული. რეჟისორი არ ცდილობს შეკითხვებზე პასუხების გაცემას, პირიქით, თითოეული სცენა კიდევ უფრო არღვევს ჩვენს წარმოდგენას იმაზე, თუ რა არის რეალობა და ვის უნდა ვენდოთ. თუ მზად ხართ, სპექტაკლის დასრულების შემდეგ კიდევ დიდხანს იფიქროთ იმაზე, ვის მხარეს უნდა ყოფილიყავით, ვინ იტყუებოდა და ვინ იყო მართალი (ან იყო კი საერთოდ ვინმე მართალი?), მაშინ ეს დადგმა ნამდვილად თქვენთვისაა. მაგრამ, თუ მკაფიო დასკვნები და შავ-თეთრი პასუხები უფრო გიზიდავთ, შესაძლოა, სპექტაკლის ბოლოს ირონიულად გაგეღიმოთ, თუმცა არა იმ მიზეზით, რომ ყველაფერი გასაგები გახდა, არამედ იმიტომ, რომ მიხვდებით: აბსოლუტური ჭეშმარიტება უბრალოდ არ არსებობს.