"ყოველთვის უკეთესია აკრიტიკო აწმყო, ვიდრე კრიტიკის გარეშე მიიღო ის..."

​

ლაშა ჩხარტიშვილი

ინტერვიუ საიმონ სტოუნთან

​

(Simon Stone, Theater Director, Actor, Writer) ავსტრალიელი მსახიობი, რეჟისორი და მწერალი საიმონ სტოუნი საუბრობს პარიზში, ოდეონში განხორციელებული ჩეხოვის "სამი და" შესახებ. ოდეონის თეატრში სპექტაკლის პრემიერა 2017 წლის ოქტომბერში შედგა.

​

– კლასიკით რომ გატაცებული ხართ ვიცი, არაერთხელ დაგიდგამთ მსოფლიოს სხვადასხვა სცენებზე, მათ შორის, ჩეხოვიც. აი, მაგალითად, ქართულ თეატრში ხშირად მიმართავენ ჩეხოვის პიესების დადგმას, მაგრამ დადგმა იშვიათად გამოდის წარმატებული. თქვენ რით დაგაინტერესათ ჩეხოვმა?
– ჩეხოვმა შეიმუშავა სრულყოფილი სტრუქტურა, შექმნა ბრწყინვალე დრამატურგია. მან საშუალება მისცა თავის გმირებს გამოხატონ თავიანთი შინაგანი უდიდესი ჭეშმარიტება. მან აჩვენა, როგორი ლამაზი და აბსურდული შეიძლება იყოს ადამიანი მის ყოველდღიურობაში. ის ხატავს ადამიანებს, მთელი სცენების განმავლობაში, რომლებიც გამუდმებით ლაპარაკობენ მათ ყოველდღიურობაზე. სწორედ ეს ფაქტორი ანიჭებს მის შემოქმედებას რევოლუციურობას. ჩვენ, ამ სპექტაკლში ვჯახირობთ, ვცდილობთ, ვწვალობთ წარმოვაჩინოთ ამ დროისთვის აქტუალური ღირებულებები, ნუთუ საუბარი ყოველდღიურობაზე ფუნდამენტური ღირებულებაა? ჩვენი პროდუქტი სწორედ ამ ტიპის რადიკალიზებას წარმოადგენს. ის, რაც ჩეხოვმა თავის ეპოქაში გააკეთა, ჩვენ ჩვენს დროში გადმოვიტანეთ. ჩვენი დროი პუბლიკაც ერთი და იგივე ხასიათის კითხვებით არის შეპყრობილი – რას ემსახურება ხელოვნება? ეს კითხვა მაშინაც და ახლაც აქტუალურია. ეს ისაა, რაზეც ჩეხოვი მოგვითხრობს. ის ცდილობს ღრმად დაგვანახოს ადამიანების ხასიათი, მიუხედავად იმისა, რომ მთელი პიესა ბანალურ საკითხებს ეხება. ეს იგივეა, რომ თითოეულმა პერსონაჟმა საკუთარი ცხოვრება გარდაქმნას კომედიად, ან დრამად. ჩეხოვს უყვარს თავისი პერსონაჟები განსჯის გარეშე და მთელი დრამატული ბატალიები სწორედ იმას ეხება, რომ ეს პერსონაჟები შევიყვაროთ თუ არა. ჩეხოვი ერთადერთი დრამატურგია, რომელიც არასდროს წყვეტს ამას. სწორედ ამის გამო აქცევს ის მის პიესებს ექსტრაორდინალურად კომიკოსი მსახიობებისთვის. თუკი მსახიობი ისევე შეიყვარებს მის პერსონაჟს, როგორც ეს ჩეხოვს უყვარს, მაშინ ის სცენაზე აუცილებლად გაიბწყინებს, ეს სიყვარული ვერ დაიმალება და მაინც გამონათებს.

– თქვენს სპექტაკლში პერსონაჟები თანამედროვე ენით, ლექსიკით საუბრობენ და რამდენიმე ადგილას ტექსტიც დაამატეთ, რით არის განპირობებული ასეთი მიდგომა ორიგინალურ ტექსტთან? რამ შთაგაგონათ?
– ჩეხოვმა თავის დროზე, პიესების წერა თავისი დროის წარმოსაჩენად დაიწყო. სწორედ იგივე ვცადე მე ჩემს დროში. აწმყო არასდროს წყდება, არასდროს სრულდება. ჩეხოვი თვითონ ისურვებდა, რომ საკუთარ დრამებს არასდროს შეეწყვიტა აწმყოსთან კავშირი. ამის განხორციელება სცენაზე კი ურთულესია. რეჟისორი ავტორს მაშინ სცემს პატივს, თუკი ის აწმყოს განცდებს გადმოსცემს.

ჩეხოვმა თავად შეასრულა ანთროპოლოგისა და სოციოლოგის სამუშაო და კაცობრიობა გააშიშვლა საკუთარი სარკის წინ, როგორრც ფიზიკურად, ისე მეტაფორულად. როგორც ექიმი, ხედავს პაციენტის სისუსტეებს, იგი ცნობს და ხედავს მათ ვენერიულ დაავადებებს, ყველაფერი იცის რა არის საჭირო მათი პირადი ცხოვრების ასაგებად, ასევეა ჩეხოვი, რომელმაც კარგად შეისწავლა ადამიანი და მისი მანკიერი მხარეები. ის ექიმივით ცდილობს დაიცვას მისი პაციენტი და მხოლოდ დადებითი კუთხით წარმოაჩინოს მის გასამხნევებლად, ჩეხოვიც ახერხებს იყოს თავისუფალი ყოველგვარი მორალური კონცეფციებისგან დ სცენაზე ცხოვრება ასახოს ისეთი, როგორიც ის სინამდვილეშია, ხოლო ის პერსონაჟებიც კი, რომელთაც ნეგატიური განწყობა შემოაქვთ, გარკვეულ ეპიზოდებში სიბრალულს, სიყვარულს და თანათგრძნობასაც იწვევენ. მეც ამგვარი შოკის გამოწვევა მსურდა დღევანდელ მაყურებელში, რომ ყოველნაირი მანკირების მიუხედავად, მეჩვენებინა მათი ბრძოლა გაკეთილშობილებისაკენ, რომ სპექტაკლის დასრულების შემდეგ, მაყურებელმა თქვას: „ეს ხომ დაუჯერებელია, როგორ ახერხებს ამას ხელოვნება?! მაყურებელმა კითხვა უნდა დასვას: რა არის ეს კავკასიური სფეციფიკურობა, რა სახის კერძია? ხორცია თუ ბოსტნეული?!“ დღეს, ვიღაცეებს თავსატეხად ქცევიათ ტეილორ სვიფტის მოულოდნელი coming out სცენიდან. ყველა ადამიანში, ამ შემთხვევაში მაყურებელში, არსებობს გარკვეული ვნება პერსონაჟის და მსახიობის პირადი ცხოვრების მიმართ. ჩვენც, საკუთარ თავზე, ვერ წარმოვიდგენთ, რომ ჩვენი ცხოვრება ვინმეს აინტერებს ჩვენს გარდა, საკუთარ თავს რომ ჩავუღრმავდეთ იქნებ ჩვენს სულში ფათურის შეგვრცხვეს, ხმამაღლა არ ვამბობთ, რომ სხვისი პირადი ცხოვრებაში გარკვევა სამარცხვინოდ მიგვაჩნია. დღეს ყველა საუბრობს იმაზე, რომ მცდარ გზას ვადგავართ, ეს მართალია, მაგრამ ხალხმა წარსული მაინც ახლებურად უნდა განიცადოს, რადგან ყოველთვის უკეთესია აკრიტიკო აწმყო, ვიდრე კრიტიკის გარეშე მიიღო ის. ჩემი აზრით, ამ თემებზე საუბრობს ჩეხოვი.

– ჩეხოვი კლასიკურ ინტრიგას უარყოფს?
– თუ სერიოზულად მივუდგებით, აღმოვაჩენთ, რომ ჩეხოვს ინტრიგები უნაკლოდ აქვს აგებული პიესებში, როგორც საათის მექანიზმი. მას ჰგავს. მასთან ყველაფერი თანმიმდევრულია. სიუჟეტის დასრულების შემდეგ იხსნებებ და აღიდგენ დეტალებით ყველა ეპიზოდს. ესაა ყველაზე საინტერესო და დამძაბავი ველი მის თხრობაში, რომელიც ქაოსად გეჩვენება.
– თქვენ რამდენად ინარჩუნებთ აქტების თანმიმდევრობას და ჩეხოვის შემოთავაზებულ ხერხს?

– დისტანციის მიუხედავად, ეს პროცესი გავს ულისეს მოგზაურობას, როცა მან სირინოზების კუნძულთან გაიარა. ვერასდროს გადაახტები. ჩემი დადგმა იგივეა, რაც წარმოაჩინო წარსული დროის თითოეული მომენტი, ჩვენ ამ წარსულს აწმყოში ვკვეთ, ამ დროს ტელეფონი და ინტერნეტი მეორეხარისხოვანი ხდება და ჩვენ ისეთ ადამიანებს ვხვდებით, რომელიც დიდი ხანია არ გვინახავს. ეს არის სწორედ მე–19 საუკუნის სოციალურობა.
– სამი და ოლგა, მაშა და ირინა, თვითმყოფადი პერსონაჟები არიან, მათი სიყვარულის კონცეფცია არ არის აგებული მატერიალურ მდგომარეობაზე, არც დამოკიდებულებაზე, მათ სხვა შეხედულებები აქვთ, ისინი ფემნისტები არიან?
– ჩეხოვის ორიგინალურ ტექსტში ისინი ფემინისტები არიან, მაგრამ ჩემს სპექტაკლში ისინი უბრალოდ არსებობენ, ჩეხოვთან კი ისინი ეჯახებიან საზოგადოებას. როდესაც ტექსტზე ვმუშაობდი, მე არ შევხებივარ ამ პერსონაჯების კუთვნილებებს, მე ისინი დავტოვე ისეთები, როგორებიც არიან, აინტერესებთ კაცი, უფრო მეტიც ოლგას ქმარი ყავს და ცოლიან კაცთანაც აქვს კავშირი, მაგრამ დამნაშავის განცდა სულაც არ აქვს
– რას ნიშნავს, თქვენი აზრით, ცნობილი ფრაზა პიესიდან „მოსკოვში, მოსკოვში...“
– მილან კუნდერას რომანის სათაური „სიცოცხლე სადღაც იქ არის“ ზუსტად მიესადაგება სამ დას. ადამიანთა უმრავლესობისთვის სიცოცხლე ყოველთვის სადღაც ჩქეფს. იპოვო შენი ცხოვრების ცნტრი, იგივეა მჟავა შიშველი ხელით დაიჭირო ხელში. მოსკოვი დაკარგული სამოთხის მსგავსია, უკან დასაბრუნებელი გზა მოჭრილია. თუკი მაინც სამი და მოსკოვში დაბრუნებაზე გვაფრთხილებს, ეს მათი ბავშვობის მოსკოვი უკვე აღარაა და რაც არ უნდა იგივე იყოს ქალაქი იყოს, დები შეიცვალნენ. მოსკოვი მათთვის წარმოადგენს თავდაპირველ ინტიმურ განცდას, რომლის ხელახლა პოვნას ცდილობენ, მაგრამ ის დღესასწაული აღარ არის, რადგან ის გარდასულ დროს ეკუთვნის. ამიტომაც, მათ სხვები მათზე ბედნიერები ჰგონიათ.

– არ შემილია არ გკითხოთ სცნოგრაფიაზე, შუშის კედლებიანი სახლი, რომელსაც ყველა კუთხიდან ვხედავთ, რატომ დადგით სცენაზე, რათა პერსონაჟტა სოციალური და ოჯახური ცხოვრება დეტალებში და დაწვრილებით აჩვენოთ?
– სიმართლე გითხრათ, არავითარი მსგავსი განზრახვა არ მქონია, ჩემთვის დეკორაცია ნაკლებად ცვლის მნიშვნელობას. მე უბრალოდ, მომეცა შანსი განმევითარებინა თამაშის უცნაური ტიპი. მოძრავი სახლი, საშუალებას იძლევა პერსონაჟები ისე გამოვიდნენ წინა პლანზე, რომ თვითონ არ იყონ ინიციატორები. ტრადიციულად, თეატრში რეჟისორებს დიდ დროს ართმევს გადაწყვეტა, როგორ ააგონ მიზანსცენები და როგორ წამოსწიონ წინა პლანზე მსახიობი. ზუსტად ამიტომ, მე მაყურებელს მსახიობებს სხვადასხვა მხრიდან ვთავაზობ, როგორც მრავალწახნაგოვან საგანს. მაყურებელიც ინტერესით უცქერს სცენის ყველა მხარეს და არა მხოლოდ ცენტრს, სადაც მსახიობი დგას. ეს ხერხი წარმოდგენის მთლიანობაში აღსაქმელადაც ეხმარება მაყურებელს.

ინტერვიუს თარგმნიდა: ვალერი ოთხოზორია/Valeri Otkhozoria
ფოტო: Thierry Depagne