უშედეგო ბრძოლა საკუთარ თავთან და გარემოსთან
სტატია მომზადდა შემოქმედებითი კავშირის
„საქართველოს თეატრალური საზოგადოება“ პროექტის
„თანამედროვე ქართული სათეატრო კრიტიკა“ ფარგლებში
.
დაფინანსებულია საქართველოს კულტურის, სპორტისა და ახალგაზრდობის სამინისტროს მიერ.
ლაშა ჩხარტიშვილი
უშედეგო ბრძოლა საკუთარ თავთან და გარემოსთან
საბა ასლამაზიშვილი უახლეს ქართულ თეატრში ერთ-ერთი ყველაზე აქტიური და შრომისმოყვარე ახალგაზრდა რეჟისორია, რომელმაც არა მხოლოდ ექსპერიმენტების მაძიებელი რეჟისორის სახელი მოიპოვა, არამედ გამოავლინა ორგანიზაციული ნიჭი, რომელიც ერთი მხრივ, მისივე დაარსებული თეატრალური კომპანია „ხვლიკის“ აქტივობებში გამოიხატა, ხოლო მეორე მხრივ, მას აქვს უნარი გვერდით შემოიკრიბოს ჯგუფი, გახადოს მისი იდეების თანაზიარი და მათთან ერთად აწარმოოს შემოქმედებითი ექსპერიმენტი. ამ აქტიურმა და ექსპერიმენტების მაძიებელმა რეჟისორმა, თითქოს ტაიმაუტი აიღო და ზედმეტი (ხაზგასმული) რეჟისორული კეკლუცობის გარეშე თავისუფალი თეატრის სცენაზე ჰენრიკ იბსენის „მოჩვენებები“ წარმოგვიდგინა. ნორვეგიელი დრამატურგის შემოქმედებასთან ეს არ არის ახალგაზრდა რეჟისორის პირველი შეხვედრა. მანამდე, შემოქმედებით სიჭაბუკეში, მან ილიაუნის თეატრის სცენაზე „ხალხის მტერი“ დადგა, სადაც ნაკლებად ჩანდა რეჟისორის ანალიტიკური აზროვნების უნარი, რაშიც მას პროფესიული და ცხოვრებისეული გამოუცდელობა უშლიდა ხელს. „მოჩვენებებით“ კი რეჟისორი პუბლიკის წინაშე განსხვავებული ამპლუით წარსდგა, რომელშიც გამოჩნდა ადამიანების სულში დაბუდებული პრობლემებისა და კომპლექსების, მშობლისა და შვილის ურთიერთობების სირთულეების ანალიტიკურად გაანალიზების მცდელობა.
საბა ასლამაზიშვილი ჰენრიკ იბსენის „მოჩვენებების“ ერთ-ერთ მთავარ გმირზე ოსვალდზე (გივიკო ბარათაშვილი) და მის სულიერ სამყაროზე, პიესის მთავარი გმირის საკუთარ თავთან და შექმნილ მოცემულობასთან უშედეგო ბრძოლაზე დგამს. ეს სიტუაცია იმ ჩიხს ემსგავსება, რომელსაც გასასვლელი არ აქვს. რეჟისორისთვის საინტერესო ახალგაზრდა კაცია, რომლის სულში ბევრი ნათელი მხარეა, მაგრამ მისი ცხოვრება უპერსპექტივოა და ბრძოლას ბედნიერებისთვის არ აქვს აზრი. ამიტომაც ექცევა მოვლენების ეპიცენტრში ოსვალდი და ყველაფერი მის გარშემო ტრიალებს. ამ ძირითად ხაზს, მეორე პლანად მოსდევს დედისა და ვაჟიშვილის ურთიერთობების სირთულეები. სპექტაკლში მესამე პლანიცაა, რომელიც სასულიერო პირის ზნეობრივ კატეგორიებს ეხება, მაგრამ რეჟისორისთვის ის ნაკლებად მნიშვნელოვანია, არაპრიორიტეტულია, თუმცა ის ნამდვილად არსებობს.
სცენა მაქსიმალურადაა განტვირთული დეკორაციისგან. დებიუტანტმა სცენოგრაფმა (რომელსაც მაყურებელი როგორც მსახიობს იცნობს) ანდრია ვაჭრიძემ ცარიელი შავი სივრცის ერთ კუთხეში ხის ჯვარი (რომელთანაც ერთხელ ფრუ ალვინგი, ხოლო მეორედ ოსვალდი აეკვრება, როგორც ტანჯულნი), ცენტრში კი მრგვალი მაგიდა ვენური სკამებით დადგა. მაგიდის თავზე მრგვალი სარკეა ჩამოკიდებული, რომელიც სცენაზე გათამაშებულ მოვლენებთან ერთად, დარბაზში მსხდომ მაყურებელსაც ირეკლავს. სარკე ყველაფრის მომსწრე (მაყურებელთან ერთად) და დამაფიქსირებელია. ის ინახავს კიდეც ფაქტებს, როგორც მოგონებებს, წარსულის აჩრდილებს, რომელიც მეტაფორულად სრესს კიდეც ოსვალდს. რეჟისორი და სცენოგრაფი სამ პლანს იყენებენ: ავანსცენასა და პარტერის დერეფანს (საიდანაც ძირითადად, შემოდიან და გადიან პერსონაჟები), მთავარ ცენტრალურ სივრცეს (სადაც ძირითადად მიმდინარეობს მოქმედებათა უმრავლესობა) და სცენის აივანს (რომელიც ოსვალდის პირად სივრცეს, მის საძინებელს წარმოადგენს). სწორედ ოსვალდის პირადი სივრცის გაცნობით იწყება სპექტაკლი და მაყურებელი არა მხოლოდ ამ სივრცეს ეცნობა, არამედ მობინადრეს - ოსვალდს, თვითმყოფადი სამყაროთი. ოსვალდის პირველი გამოჩენა არავერბალურად, პლასტიკაშია გადაწყვეტილი. ვახტანგ გვახარიას მუსიკის ფონზე ნახევრად შიშველი და თეთრ ტრუსებში გამოწყობილი გივი ბარათაშვილის ოსვალდი ცეკვავს (რომელიც უფრო როკვას ჰგავს), წითელ ღვინოს მიირთმევს (პირდაპირ ბოთლიდან) და თან „ხატავს“. თითოეული მოქმედება და მოძრაობა გმირის ხასიათზე მიუთითებს. გივიკო ბარათაშვილი, რომელიც ფიზიკურად იდეალურ ფორმაშია (მისი სიშიშვლე ესთეტიკურ ჩარჩოებს არ სცდება) ცეკვისას მოძრაობს მსუბუქად (როგორც ნარკოტიკული ზემოქმედების დროს ადამიანი), თითქოს ის დაფრინავს და ამ ეფექტს მსახიობი მისი დახვეწილი პლასტიკის საშუალებით აღწევს. წითელი ღვინით კედელზე გაკრულ თეთრ ტილოზე ის თავის მორიგ „შედევრს“ ქმნის, რომელიც მთლიანად მის სულიერ, ქაოსურ მდგომარეობას გამოხატავს. გმირის შინაგანი სამყარო ტილოზე გადმოდის და ის ხილული ხდება. თითქმის ცარიელ სცენურ სივრცეს ბარბარა ასლამაზის ზუსტად შეთხზული კოსტუმები ავსებს, რომლებიც ერთი მხრივ პერსონაჟთა ხასიათებს და სოციალურ სტატუსს გამკვეთს, ხოლო მეორე მხრივ მათ ბუნებას, შინაგან სამყაროს.
საბა ასლამაზიშვილს აქცენტი ამბავზე (და არა მის გამომსახველობით საშუალებებზე) გადააქვს, რომელსაც მსახიობების საშუალებით მოგვითხრობს. ფრუ ალვინგის როლს ანი იმნაძე ასრულებს, რომელიც აშკარად ახალგაზრდულად გამოიყურება ოსვალდის დედის როლისთვის. მსახიობი გვიჩვენებს დედის რთულ, თითქმის გამოუვალ მდგომარეობაში მყოფი ქალის განცდებს და ემოციებს. მსახიობის მიერ ფრუ ალვინგის როლის შესრულებისას გამოყენებული მოჭარბებული ემოციები, მეტყველების მანერულობა და უტრირებული ჟესტიკულაცია, ამბავს და პრობლემას ილუსტრაციულს ხდის, რაც ნაწარმოების არსს (შესაბამისად პრობლემის, რომელზედაც მოგვითხრობს დამდგმელი ჯგუფი) ზედაპირზე ატივტივებს და მას სიღრმეს, ანალიტიკას აცლის. იგივე ითქმის პასტორ მანდერსის როლის შემსრულებელზე არჩილ ბარათაშვილზე, რომელიც ერთი მხრივ, იმ სასულიერო პირის გლობალურ მხატვრულ სახეს ხატავს, რომელიც ზნეობრიობის სადარაჯოზე დგას და თავად გვევლინება ამ წესების უგუვებელმყოფელ პერსონად. მსახიობს მაყურებლამდე მხოლოდ იბსენის ტექსტი მოაქვს და არა მისი ქვეტექსტი, ამიტომაც დაკრავს სქემატურობის ელფერი მის მიერ შექმნილ მხატვრულ სახეს. ფრაგმენტული და დანაწევრებულია ვიკა ბოკერიას მიერ შესრულებული რეგინას პერსონაჟი, მხატვრული სახის დრამატურგიული ხაზი და სტრუქტურა, რის გამოც ძნელია მაყურებელმა მთლიანობაში აღიქვას პერსონაჟის ხასიათი, მისი შინაგანი სამყარო, განცდები და ემოციები (რომელიც თითქმის არ ჩანს). ამაში „ბრალი“ რეჟისორსაც მიუძღვის, ვინაიდან დებიუტანტ, ჯერ კიდევ გამოუცდელობის მქონდე მსახიობთან მეტი სამუშაოს ჩატარებაა საჭირო, რომელიც სასურველ შედეგს ნამდვილად გამოიღებს. ხელოვნური, ნაკლებად დამაჯერებელი და ზედმეტად „თეატრალიზებულია“ ვიკა ბოკერიას რეგინას შეფასება, როცა ის მის შესახებ სიმართლეს იგებს, განსხვავებით გივიკო ბარათაშვილის ოსვალდისგან, რომელიც ამ ტრაგედიის შეფასებას ეტაპობრივად და გააზრებულად, ლოგიკურ მოვლენათა რიგზე დაფუძნებით გვიჩვენებს.
ჩვეული ოსტატობით ქმნის სლავა ნათენაძე ენგსტრანდის მხატვრულ სახეს. მსახიობი არ კარგავს რეჟისორის მიერ შეთავაზებულ თამაშის რეალისტურ ხერხს და ისიც სცენური გულწრფელობითა და სიმართლით ხატავს ერთი შეხედვით, თავმდაბალი, მორიდებული მოხუცის მხატვრულ სახეს, რომელსაც საჭიროების შემთხვევაში, სხვა საშიში და საფრთხილო თვისებების გამოვლენაც შეუძლია. მის მიამიტურ სახესა და მოკრძალებულ ქცევაში პერსონაჟის მეორე, ბნელი ბუნებაც გამოკრთის.
რაკი სპექტაკლი ოსვალდზე და მის ტრაგედიაზეა დადგმული, რეჟისორისა და მსახიობის ერთობლივი ძალისხმევაც სწორედ ამ პერსონაჟში გამოვლინდა. მსახიობი გმირს მრავალწახნაგოვანად წარმოაჩენს. სხვადასხვა სიტუაციაში მისი ქცევები და ჟესტიკულაცია განსხვავებულია და ლოგიკური, ადეკვატური. გივიკო ბარათაშვილი პასტორ მანდერსთან შეხვედრისას ერთდროულად ხატავს თავხედ და კულტურულ ყმაწვილს, რომელიც შესანიშნავად ფლობს ეტიკეტს, მაგრამ მისი თავხედობით წარმოაჩენს მის დამოკიდებულებას პერსონაჟთა მიმართ, რომელიც ამ აგრესიას სულიერად დაავადებულებით კი არ ამართლებს, არამედ მიზანმიმართულად ავლენს. მსახიობი სულიერ აშლილობას მოზომილი გამომსახველობითი საშუალებებით აჩვენებს. მისი ჟესტიკულაცია და თითოეული მოძრაობა არ სცდება ბუნებრიობას და ლოგიკას. გასაგებია და მისაღებიც მისი პროტესტი (ბრჭყვიალა საყურითა და ბეჭდებით), რომელიც არასრულფასოვნების კომპლექსითაა გამოწვეული. ოსვალდს თავზე ექცევა ოცნებები, პერსპექტივა, მემკვიდრეობით მიღებული ავადმყოფობა კი მის ტრაგედიას კიდევ უფრო აორმაგებს. ფინალში, როცა დედა-შვილი მარტო რჩება, სცენაზე იბადება ჭეშმარიტი ურთიერთობები, რომელიც სავსეა სიყვარულითა და სიძულვილით და ამ ეპიზოდს მსახიობები ანი იმნაძე და გივიკო ბარათაშვილი ტრაგიზმით არტისტული ოსტატობით ასრულებენ, განსაკუთრებით, ამაღელვებელია ის სცენა, როცა ფრუ ალვინგი ოსვალდს მიათრევს, როგორც ლირი კორდილიას. მათ ტრაგედიებშიც (მშობლისა და შვილის ურთიერთობაში) არის რაღაც საერთო. ფინალში კი სცენა ბნელდება და განათებულში მხოლოდ ოსვალდის შემოქმედების პროდუქტი რჩება, რომელიც გარკვეულ ფასს იძენს.